Gara e Inteligjencës Artificiale: Kush Liderizon?
Në vitin 1995, u konceptua “efekti Kaliforni” nga David Vogel. Ai argumentonte se konkurrenca e re nga rivalët e huaj mund t’i shtyjë kompanitë në tregjet e pasura drejt standardeve më të larta, jo më të ulëta. Një shembull ishte vendosja e standardeve strikte të emetimit të makinave nga Kalifornia, të cilat shumë kompani i adoptuan për të gjitha modelet e tyre.
Më vonë, në vitin 2012, Anu Bradford prezantoi “efektin Bruksel”, duke theksuar fuqinë e Bashkimit Europian (BE) në vendosjen e rregullave për tregun e tij të madh. Pavarësisht rezistencës fillestare, kompanitë shumëkombëshe shpesh i pranuan standardet e BE-së globalisht.
Aktualisht, megjithëse qeverisja globale e tregtisë nuk është në një pikë kulmore, ekonomitë kryesore si SHBA, Kina dhe BE janë të interesuara të vendosin standarde globale, veçanërisht për Inteligjencën Artificiale (IA). Synimi për të formësuar rregulloret e IA-së për vitin 2025 shihet si çmimi më i madh.
Parashikimet fillestare nuk përfshinin një fitore kineze apo shfaqjen e një “efekti Pekin”. Praktika kineze e rregullimit të internetit shihej me frikë, dhe ndalimi i hershëm i ChatGPT ngriti shqetësime. Megjithatë, në vitin 2023, Kina kërkoi vlerësime sigurie dhe regjistrimin e algoritmeve për shërbimet e IA gjeneruese që mund të ndikojnë opinionin publik.
Reputacioni i Kinës për inovacion u forcua me publikimin e DeepSeek-R1, një model gjuhësor i avancuar i prodhuar me kosto dhe burime më të pakta se rivalët amerikanë. Ky sukses solli dyshime mbi strategjinë amerikane për të kufizuar Kinën përmes kontrollit të çipave të avancuar. Megjithatë, suksesi teknik u përball me pengesa politike, duke rezultuar në ndalimin e DeepSeek në Itali dhe Tajvan për arsye privatësie dhe sigurie.
Investitorët dhe zyrtarët kinezë mbeten optimistë. Kina po investon në aplikacione IA të lira dhe të arritshme, duke synuar përhapjen e tyre të gjerë me ndihmën e energjisë elektrike të lirë dhe një fushatë propagandistike. Qasja kineze, e cila synon të renditet pranë SHBA-së, pritet të rezonojë me shumë vende.
Ndryshe nga SHBA, ku disa e krahasojnë garën për IA me garën atomike, dhe ku ka pasur kritika për rregullimin e tepruar duke u fokusuar te frika për sigurinë, Kina e sheh IA-në si një teknologji me përdorim të gjerë, më shumë si elektriciteti sesa bomba atomike.
Kryeministri i Singaporit, Lawrence Wong, theksoi se përparësia e vërtetë e teknologjisë qëndron në zbatimin e saj të gjerë. Ndërkohë, një analizë nga Angela Huyue Zhang sugjeron se rregullimi kinez është më pragmatik dhe miqësor ndaj industrisë nga sa duket jashtë vendit. Kontrollet strikte mbi informacionin bashkëjetojnë me zbatimin e lirshëm të rregullave për privatësinë dhe të drejtën e autorit, duke lejuar zhvillimin e sistemeve të avancuara si ato të njohjes së fytyrës dhe duke përshpejtuar zhvillimin e IA-së në Kinë.
Kritikë shprehen se nëse një “efekt Pekin” do të përhapet, ai nuk do të nxisë një garë drejt majës, pasi qasja kineze vë përfitimin, komoditetin dhe rendin shoqëror përpara të drejtave individuale. BE, nga ana tjetër, shpreh shqetësime për diskriminimin algoritmik dhe paragjykimin racor, duke theksuar rastet e sistemeve të njohjes së fytyrës më pak të sakta për lëkurë të errët dhe algoritme me paragjykim racor.
Në Kinë, praktika të tilla duket se janë pjesë e modelit të biznesit, me kompanitë që regjistrojnë patenta për sisteme të drejtuara kundër pakicave etnike. Gjithashtu, mbikëqyrja e punëtorëve përmes IA-së është një industri në lulëzim.
Ndërkohë, qasja kineze për qeverisjen e IA-së mund të hasë pengesa në demokracitë liberale. Megjithatë, shumë vende të tjera kërkojnë teknologji të lira të vlerësuara nga performanca. Një avantazh shtesë për Kinën shihet në konkurrencën me administratën Trump, e cila ka shprehur synime dominuese në IA dhe ka kërcënuar me tarifa ndëshkuese kundër vendeve që rregullojnë kompanitë amerikane të teknologjisë në mënyra që nuk i pëlqejnë. Ky situim mund të konsiderohet si një “efekt Trump” që favorizon Kinën.
