Absolutisht. Më poshtë gjeni artikullin e rishkruar në shqip standard, duke u përpjekur të ruaj kuptimin, tonin dhe stilin origjinal, si dhe duke përmirësuar qartësinë dhe rrjedhshmërinë.
“Ky është dëbim”/ BIRN: Projekti TID shemb historinë e dhjetra familjeve në Durrës
Në qendrën historike të Durrësit, dhjetëra banorë janë rritur dhe jetuar në shtëpitë e tyre për dekada. Megjithatë, qeveria po i detyron ata të largohen për të zhvilluar një projekt rijetëzimi, duke ofruar dëmshpërblime shumë më të ulëta se vlera reale e tregut.
Rrugët e qendrës historike të Durrësit mbartin gjurmë të historisë, por sot ato rrethohen nga kaosi i tranzicionit. Midis monumenteve antike si amfiteatri, forumi dhe termat romake, gjenden ndërtesa të ndryshme nga periudha të shumta. Shumë nga këto banesa, disa prej të cilave më të vjetra se një shekull, tani do të shemben për t’i hapur rrugë projektit të rijetëzimit, i njohur si TID Durrës.
Një vendim qeveritar, i publikuar në Fletoren Zyrtare në gusht të këtij viti, parashikon shpronësimin e 74 pronarëve me çmime që dyshohet të jenë shumë më të ulëta se vlera e tregut. Banorët e prekur kundërshtojnë këtë vendim, duke pohuar se nuk kanë marrë asnjë sqarim dhe nuk janë konsultuar publikisht.
“Ne nuk jemi njoftuar. Nuk janë respektuar dëgjesat publike apo konsultimet, siç parashikohet në ligj,” shprehet Senada Laçi, banore e lagjes nr. 1 në Durrës, banesa e së cilës është në listën për t’u prishur. Edhe Artur Velja thotë se për prishjen e banesës së tij e ka marrë vesh nga fqinjët. Më pas, kryetari i njësisë bashkiake i ka komunikuar vendimin, duke urdhëruar lirimin e banesave brenda një afati tre-mujor.
Avokati i Popullit ka marrë në shqyrtim ankesat e banorëve dhe ka konstatuar se ligji për shpronësimet nuk i mbron ata. Ky institucion u ka sugjeruar banorëve të ndjekin rrugën gjyqësore për dëmshpërblimin, duke kundërshtuar vlerën e ofruar nga Këshilli i Ministrave.
Në zonën më të shtrenjtë të Durrësit, ku sipas banorëve, çmimi i tregut arrin nga 1500 deri në 3000 Euro për metër katror, qeveria u ofron dëmshpërblime të ulëta. Mirjeta Kazazi i tha BIRN se po finalizonte një kontratë shitjeje për pronat e saj – një shtëpi me oborr dhe një dyqan pranë bulevardit Epidamn – kur u bë e ditur lajmi i prishjeve. “Kishim rënë dakord për rreth 300 mijë euro. Papritur, më vjen dikush dhe më thotë se këtu do të ketë një plan. Marrëveshja u prish,” shprehet e irrituar Kazazi, banore e lagjes 3 në Durrës. Në kundërshtim me vlerën e tregut, qeveria e ka vlerësuar pronën e saj me rreth 800 Euro (8 mijë lekë të vjetra për metër katror). “Me 80 milionë [të vjetra] që më kanë dhënë, ku do të shkoj? Nuk blej dot as një studioje,” shton ajo.
Edmond Balla, në mënyrë të ngjashme, humbet pronën dhe të gjitha investimet e jetës së tij. Ai kishte ndërtuar një biznes, duke përfshirë një hotel dhe një restorant, mbi dy banesat e vjetra të familjes. “Kam katër kate ndërtim, tre prej tyre 200 metra katrorë secili dhe një 220 metra katrorë. Ata më kompensojnë mua me 47 milionë lekë të vjetra,” ankohet ai.
Amfiteatri i Durrësit, i ndërtuar në fillim të shekullit II të erës sonë dhe i zbuluar në vitin 1966, sot rrethohet nga banesa të ndërtuara para më shumë se 100 vitesh. Sipas projektit TID, disa prej tyre do të shemben, ndërsa të tjera do të rindërtohen. Megjithatë, banorët dyshojnë se përzgjedhja është selektive.
Armando Rufa jeton në Belgjikë, por u kthye brenda 12 orësh kur mësoi për planet e qeverisë për shtëpinë e tij. Projekti shtrihet mbi oborrin dhe murin rrethues të shtëpisë, për të cilin Rufa thotë se është gati 400 vjeçar. “Kam një muaj që jam këtu dhe merrem me këto gjëra, vetëm rri e bredh,” thotë ai, ndërsa ankohet se nuk ka marrë ende asnjë sqarim.
Edhe Isuf Mehmeti u kthye me urgjencë nga Italia për të shpëtuar pronën e tij nga shembja. “Erdha me shpejtësi, sepse prona është lidhur me jetën e njeriut. Para një viti kam investuar 50 mijë euro në pronën time. Tani banesa ime prishet dhe shteti më shpronëson me një vlerë qesharake prej 41 mijë eurosh,” thotë ai.
Në grupin e banorëve, ka edhe persona të cilëve nuk u njihet prona, pavarësisht se jetojnë aty prej pesë brezash. Eduard Bardaku i tha BIRN se shtëpia e ndërtuar nga gjyshi i tij dhe shtëpia ku ai banon janë në listën e prishjeve, por ai cilësohet si “pronar i pavërtetuar” nga autoritetet. Bardaku thotë se shtëpia e tij është ndërtuar në vitin 1970 nga ndërmarrja shtetërore NSHN dhe ka nisur një proces gjyqësor me institucionet.
Në pozicion të ngjashëm është edhe Kliton Doko, i cili jeton me nënën e tij 90-vjeçare në lagjen 3 të Durrësit. Banesa është ndërtuar në vitin 1964 nga institucionet shtetërore të kohës së komunizmit. “Kam lindur dhe po plakem në këtë shtëpi. Banesën ma ka dhënë shteti dhe jam taksapagues prej 35 vitesh. Tani shteti nuk më konsideron si pronar të banesës. Na kanë thënë të largohemi dhe të lirojmë shtëpinë. Unë nuk largohem, sepse nuk kam ku të shkoj,” shton më tej Doko.
Përkundër pretendimeve të banorëve, Bashkia e Durrësit i tha BIRN se ka dëgjuar dhe trajtuar çdo kërkesë të ardhur në bashki nga banorët e prekur. Megjithatë, Bashkia sqaron se nuk është ajo përgjegjëse për hartimin e projektit, por Fondi Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim, Këshilli Kombëtar i Territorit dhe Agjencia e Zhvillimit të Territorit.
Edhe Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF) distancohet nga të gjitha përgjegjësitë, duke sqaruar se ka vetëm rol financiar në projekt. “Ne jemi në dijeni të situatës dhe të protestave që janë zhvilluar, por e shohim veten të distancuar nga kjo pjesë, për shkak se roli ynë nuk është vendimmarrës në hartimin e projektit dhe as në gjithçka që rrjedh pas miratimit të tij,” tha Sibel Pipa, menaxhere e marrëdhënieve me Publikun në AADF. “Roli ynë është vetëm financiar dhe nuk kemi përgjegjësi për dhënien e çmimeve për dëmshpërblimet,” shtoi ajo.
Sipas Avokatit të Popullit, ligji i padrejtë për shpronësimet dhe praktikat e tjera të shtetit ndaj qytetarëve kanë krijuar këtë realitet të braktisjes – një histori që përsëritet pas çdo projekti të madh zhvillimi.
Ndërsa rrezikon të mbetet pa prona, Altin Xhogu thotë se qeveria po i dëbon nga pronat e tyre. “Ky është dëbim, është dëbim. Ik largohu, se do ta marr unë pronën, duke e ditur që zoti i pronës jam unë, more zotëri,” përfundoi ai.