Shqipëria: Sa shumë na zgjat arritja e standardeve të BE-së?

“`html

Analiza: Sa shumë na zgjat arritja e standardeve të BE-së

Teksa Shqipëria synon të anëtarësohet në Bashkimin Europian brenda vitit 2030, vendi përballet me sfidën e konvergjencës me standardet europiane, e cila duket se kërkon dekada. Në drejtimet kryesore si arsimi, shëndetësia dhe qeverisja, po bëhen hapa pas, duke thelluar më tej hendekun me vendet e BE-së, në vend që ta ngushtojmë atë.

Ndryshe nga shtetet e Europës Lindore, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë përparuar në mënyrë të njëjtë në ekonomi, demokraci, qeverisje dhe infrastrukturë. Periudhat e regjimeve autokratike dhe luftërat pas vitit 1990 kanë lënë pasoja që ende nuk po kapërcehen.

Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) ka zhvilluar platformën e konvergjencës, e cila mat kohën e nevojshme për secilin nga 6 vendet e Ballkanit Perëndimor për të arritur standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha. Analiza tregojnë se në 14 fusha, Shqipëria po bën hapa pas, në 4 prej tyre ka arritur standardet, ndërsa në 22 të tjera nevojiten dekada, madje mbi 100 vite për të arritur nivelin e BE-së.

Selami Xhepa, Ekspert i Ekonomisë, thekson se anëtarësimi në BE pa arritur standardet rrezikon të thellojë më tej plagën e migracionit. Ai sqaron se përvojat e anëtarëve më të rinj të BE tregojnë për valë emigracioni të stimuluara nga lëvizja e lirë dhe hendeku i thellë i nivelit të jetesës.

Megjithatë, pavarësisht efekteve pozitive dhe negative, qytetarët dhe bizneset shqiptare e dëshirojnë anëtarësimin në BE më shumë se çdo vend tjetër në rajon. Barometri i Ballkanit 2024 evidentoi se 77% e qytetarëve shqiptarë mbështesin integrimin e plotë të vendit në BE, niveli më i lartë midis gjashtë vendeve.

Shqipëria po bën hapa pas në një të tretën e fushave

Procesi i konvergjencës së Shqipërisë me Bashkimin Europian po përballet me pengesa serioze në 14 fusha kyçe nga 40 në total (35% e tyre), sipas të dhënave nga platforma Converge2.eu. Këto fusha, të klasifikuara si divergjente (“diverging”), përfshijnë pensionet mesatare, hendekun gjinor në punësim, si dhe shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, të cilat mbeten dukshëm nën nivelin e vendeve të BE-së.

Gjithashtu, jetesa e qytetarëve shqiptarë reflekton një mungesë përmirësimi në jetëgjatësi, numrin e mjekëve për banor dhe rezultatet në testin ndërkombëtar PISA, që masin cilësinë e arsimit.

Në fushën e mjedisit dhe energjisë, Shqipëria po largohet nga BE në tregues si intensiteti i karbonit dhe riciklimi i mbetjeve, duke treguar se rritja ekonomike nuk po shoqërohet me politika të qëndrueshme.

Në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, tre tregues të rëndësishëm si llogaridhënia, stabiliteti politik dhe cilësia rregullatore kanë regjistruar prirje negative. Kjo tregon dobësim të perceptimit për qeverisjen demokratike dhe të kapacitetit institucional për reforma.

Në sektorin e ekonomisë dhe infrastrukturës, eksportet e shërbimeve ICT dhe rrjeti hekurudhor janë dy fusha të tjera ku hendeku me BE-në është zgjeruar. Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka përparuar në disa tregues makroekonomikë dhe digjitalizim, por po humbet terren në indikatorët që lidhen me cilësinë e jetës, qeverisjen dhe kapitalin njerëzor, elemente thelbësore për konvergjencën reale me Bashkimin Europian.

Në masat kryesore që kanë të bëjnë me cilësinë e jetës, Shqipëria po zgjeron më tej hendekun me BE-në, në vend që ta ngushtojë. Ky është zhvillimi më i rrezikshëm për qëndrueshmërinë e popullsisë së vendit.

4 fushat që kemi arritur standardet

Nga 48 fusha të marra në analizë, në 4 prej tyre (8%) kemi arritur standardet e BE-së. Sipas të dhënave të platformës Converge2.eu, Shqipëria ka arritur konvergjencë të plotë me Bashkimin Europian në:

Përdorimin e shërbimeve elektronike të qeverisë (e-government), që vlerësohet 21% mbi mesataren e BE-së.
Qasjen e familjeve në internet, që është 4% mbi mesataren e BE-së.
Përqindjen e fuqisë punëtore me arsim të lartë.
Përdorimin e energjisë së rinovueshme.

Këta tregues tregojnë se Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në digjitalizim dhe energjitë e pastra, fusha që po e afrojnë vendin me standardet e BE-së më shpejt se sektorët e tjerë.

Ekonomia, duhen 53 vite për të arritur BE

Në fushën ekonomike, Shqipërisë i duhen 53 vite për të arritur standardet e BE-së. Shqipëria renditet më mirë se Mali i Zi (72 vite) dhe Maqedonia e Veriut (59 vite), por më keq se Serbia (35 vite). Bosnja dhe Kosova (të dyja mbi 100 vjet) kanë nevojë për më shumë kohë.

Ecuria e Shqipërisë në aspektin ekonomik tregon zhvillim të pamjaftueshëm për të përshpejtuar afrimin me BE-në, teksa Serbia, me bazë industriale më të fortë dhe investime të huaja më të larta, ruan avantazhin.

Të dhënat tregojnë hendek të madh në shumicën e treguesve:

Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë arrin vetëm 43% të mesatares së BE-së, duke kërkuar rreth 30 vite për t’u arritur.
Paga mesatare bruto është 769 euro (25% e nivelit të BE-së), duke kërkuar rreth 46 vite për konvergjencë.
Paga minimale, me rreth 400 euro, përfaqëson 32% të nivelit europian dhe kërkon 40 vite për t’u barazuar.
Pensionet mesatare janë vetëm 184 euro në muaj (8% e mesatares së BE-së) dhe tregojnë prirje divergjente.
Produktiviteti (prodhimi për punonjës) është 42% e mesatares së BE-së dhe do të duheshin 43 vite për arritjen e saj.

Shqipëria po ecën me ritëm shumë të ngadaltë drejt standardeve ekonomike të BE-së, veçanërisht në të ardhurat e individëve dhe pensionet.

Varfëria kërkon 100 vite, pabarazia 71 vite

Në treguesit socialë, Shqipëria ka një nga performancat më të dobëta të rajonit, me 71 vjet deri në arritjen e standardeve të BE-së. Bosnja dhe Maqedonia e Veriut janë më keq, ndërsa Kosova (19 vite) dhe Serbia (51 vjet) paraqiten më mirë.

Kjo tregon se emigracioni i lartë, pabarazitë dhe mungesa e shërbimeve sociale të qëndrueshme po e zvarrisin Shqipërinë në këtë aspekt.

Situata e papunësisë dhe punësimit:

Shkalla e papunësisë është 9% (64% e nivelit mesatar të BE-së), duke kërkuar rreth 25 vjet për arritjen e standardit europian.
Shkalla e punësimit është relativisht e lartë (69%, 97% e mesatares së BE-së) dhe mund të arrijë nivelin e BE-së brenda dy vitesh, nëse trendet aktuale vazhdojnë.

Situata më e vështirë shfaqet te treguesit e varfërisë dhe pabarazisë:

Shqipërisë do t’i duhen më shumë se 100 vjet për të arritur standardin europian për varfërinë.
Pabarazia mbetet e lartë me një afat prej 71 vitesh për të qenë në nivelin e BE-së.
Hendeku gjinor në punësim afrohet në 73% të nivelit të BE-së, por ky tregues po ecën në të kundërt dhe konsiderohet “divergjent”.

Në përgjithësi, të dhënat tregojnë se për disa fusha si punësimi, Shqipëria po afrohet me BE-në, por për treguesit që lidhen me cilësinë e jetës dhe barazinë sociale, ritmet e përmirësimit mbeten shumë të ngadalta.

Shëndetësia, hendeku po thellohet

Shqipëria shpenzon vetëm 3% të PBB-së për shëndetësi, që përbën 43% të nivelit mesatar të BE-së. Ky tregues konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca me BE-në nuk po ngushtohet, por po mbetet e qëndrueshme ose madje po zgjerohet.

Koha e nevojshme për të arritur standardet në shëndetësi:

Shqipëria: 39 vite.
Maqedonia e Veriut: 7 vjet.
Mali i Zi: 17 vite.
Kosova: 41 vite.
Bosnja: 89 vite.
Serbia: mbi 100 vite.

Përmirësimet në sistemin shëndetësor shqiptar kanë dhënë efekt, por në cilësi dhe shtrirje territoriale mbetet ende shumë për të bërë.

Tregues të tjerë të shëndetësisë:

Jetëgjatësia është 80 vjet (98% e mesatares së BE-së), një tregues mjaft i lartë. Megjithatë, ritmi i përmirësimit është divergent.
Shqipëria ka 6 vdekje për 1,000 lindje të gjalla foshnjore (54% e mesatares së BE-së). Në këtë ritëm, do të duhen rreth 14 vite për të arritur nivelin e BE-së.
Ka 365 shtretër për çdo 100,000 banorë (71% e mesatares së BE-së). Projektohet se do të duhen rreth 11 vite për të arritur nivelin europian.
Vendi ka 23 mjekë për çdo 10,000 banorë (55% të mesatares së BE-së). Ky tregues është divergjent, duke reflektuar mungesë kuadri mjekësor dhe emigrim të lartë të profesionistëve.

Të dhënat tregojnë se pavarësisht disa arritjeve në jetëgjatësi, Shqipëria mbetet shumë pas BE-së në investimet publike dhe në numrin e mjekëve.

Arsimi, Shqipëria hapa pas

Standardet në fushën e arsimit tregojnë se Shqipëria po e thellon më tej hendekun me BE-në.

Shpenzimet publike në arsim janë vetëm 3% të PBB-së (57% e mesatares së BE-së), duke u larguar më tej nga objektivat e konvergjencës.
Rezultatet në testet ndërkombëtare PISA (376 pikë) mbeten shumë më poshtë mesatares europiane dhe janë në prirje divergjente.

Në arsim, Shqipëria, si shumica e vendeve të rajonit, është në divergjencë. Vetëm Bosnja renditet më mirë me 18 vite.

Arsimi duket të jetë pika e përbashkët më problematike për rajonin, e lidhur ngushtë me mungesën e reformave strukturore dhe investimeve të qëndrueshme në kapitalin njerëzor.

Aspekti pozitiv:

Përfshirja në arsimin e lartë arrin në 65% të nivelit të BE-së, me një hendek që mund të mbyllet brenda 19 vitesh nëse ritmet aktuale vijojnë.
Pjesa e forcës së punës me arsim të lartë tashmë ka arritur 104% të mesatares së BE-së.

Tregues problematikë:

Përqindja e popullsisë me diplomë universitare është ende e ulët (20%), dhe do të duhen rreth 47 vjet për të arritur mesataren e BE-së.
Shkalla e të rinjve jashtë arsimit, punës apo trajnimit (NEET) është 23% (vetëm 40% e nivelit mesatar të BE-së) dhe parashikohet të kërkojë më shumë se një shekull për të arritur konvergjencën.

Prioritetet e politikave në arsim duhet të përqendrohen te rritja e financimeve publike, përmirësimi i cilësisë së arsimit bazë dhe krijimi i politikave konkrete për përfshirjen e të rinjve në arsim ose punë.

Mjedisi, një shekull pas BE-së

Në përgjithësi, Shqipëria ka arritje të mira në përdorimin e energjisë së rinovueshme, por ngec në treguesit e tjerë të qëndrueshmërisë.

Përdorimi i energjisë së pastër arrin 97% (167% të mesatares së BE-së), duke e vendosur vendin në fazë konvergjence.
Për sa i përket efikasitetit të energjisë, Shqipëria është vetëm në 58% të nivelit të BE-së dhe do t’i duhen rreth 84 vite për të arritur standardet europiane.
Në fushat e mjedisit, Shqipërisë i duhen mbi 100 vjet për të arritur standardin e BE-së.

Ndotja mbetet problemi më serioz. Reduktimi i numrit të vdekjeve të parakohshme nga ndotja do të kërkojë rreth 60 vite përmirësim.

Intensiteti i karbonit dhe menaxhimi i mbetjeve po ndjekin një drejtim të kundërt nga BE-ja (“divergjencë”):

Shqipëria prodhon më shumë karbon për çdo njësi ekonomike.
Riciklon vetëm 24% të mbetjeve, një nivel dukshëm më i ulët se ai europian.

Nga 5 nënfusha të qeverisjes, në 3 hapa pas

Vendet e Ballkanit mbeten pas standardeve të BE-së edhe për shkak të qeverisjes së dobët.

Në qeverisje, Shqipërisë i duhen 64 vite për të arritur standardin e BE-së.
Kosova performon më mirë me vetëm 26 vite.

Shqipëria arrin mesatarisht rreth 74–80% të nivelit të BE-së për treguesit e transparencës, stabilitetit politik dhe kuadrit rregullator, por vendi po bën hapa pas në këto fusha.

Tregues të qeverisjes:

Efektiviteti i qeverisjes (“Government Effectiveness”): vendi ndodhet në 80% të nivelit të BE-së dhe do t’i duhen rreth 15 vite për të arritur standardet e saj.
Sundimi i ligjit dhe kontrolli i korrupsionit: Shqipëria është përkatësisht në 66% dhe 63% të mesatares së BE-së, me një vlerësim se duhen 25 dhe 31 vite për të kapur nivelin europian.

Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka bërë disa përmirësime në aspektin e efikasitetit qeveritar, por mbetet shumë pas në forcimin e shtetit ligjor dhe luftën kundër korrupsionit. Shumica e treguesve të tjerë, veçanërisht ata që lidhen me liritë politike dhe stabilitetin, janë në stanjacion ose në prirje negative ndaj mesatares së BE-së.

Digjitalizimi, Shqipëria afër BE-së

Fusha ku Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në afrimin e standardeve me BE-në është digjitalizimi, me vetëm 9 vjet diferencë nga BE-ja. Kjo reflekton reformën e shërbimeve e-Albania dhe zgjerimin e aksesit në internet.

Të gjitha familjet shqiptare (98%) kanë akses në internet, duke tejkaluar mesataren e BE-së me 104%.
Përdorimi i shërbimeve elektronike të qeverisë është 121% e mesatares europiane.

Megjithatë, pjesëmarrja e bizneseve në hapësirën dixhitale mbetet më e kufizuar:

Vetëm 58% e ndërmarrjeve kanë një faqe interneti dhe do të duhen rreth 14 vjet për të arritur nivelin e BE-së.
Eksportet e TIK përbëjnë vetëm 1% të totalit (18% e mesatares europiane), çka tregon një prirje divergjente.
Vlera e shtuar në sektorin e TIK-ut është e ulët (3% e PBB-së, 53% e nivelit të BE-së), dhe do të kërkojë rreth 56 vjet për konvergjencë.
Punësimi në këtë sektor është 2% të forcës së punës (41% të nivelit të BE-së), duke kërkuar rreth 44 vjet për të arritur standardet europiane.

Ndërkohë që Shqipëria ka bërë përparim të dukshëm në aksesin në internet dhe shërbimet publike online, ajo mbetet shumë pas në zhvillimin ekonomik të sektorit të TIK-ut dhe eksportet e tij.

Infrastruktura, një shekull larg BE-së

Shqipërisë, ashtu si dhe vendeve të tjera të Rajonit, i duhet më shumë se një shekull për të arritur standardet e BE-së për shkak të mungesës së hekurudhave dhe dendësisë së ulët të rrjetit rrugor.

Tregues të infrastrukturës:

Autostradat: vetëm 9 kilometra për çdo 10 mijë kilometra katrorë (4% e mesatares së BE-së), duke kërkuar mbi 100 vjet për t’u arritur.
Rrjetet rrugore: 1,254 kilometra për 10 mijë kilometra katrorë (8% e nivelit të BE-së), duke kërkuar mbi një shekull përputhje.
Rrjeti hekurudhor: Vetëm 88 kilometra për 10 mijë kilometra katrorë (10% e mesatares europiane), por tendenca është negative.
Numri i aeroporteve për njësi sipërfaqeje: 24% e mesatares së BE-së, me ritmet aktuale mund të arrihet barazia brenda 33 vjetësh.
Kapaciteti i instaluar elektrik: 1,017 megavat për 10 mijë kilometra katrorë (25% e mesatares së BE-së), por progresi është i ngadaltë dhe kërkon më shumë se 100 vjet.

Të dhënat theksojnë një hendek shumë të madh në infrastrukturë, veçanërisht në rrugë, autostrada dhe energji, ndërsa transporti hekurudhor shënon hapa pas në krahasim me BE-në.

“`