BE po krijon CIA-n e saj: Plani kontrovers i Ursula von der Leyen shkakton debate
Evropa po hyn gradualisht në një periudhë të re pasigurie. Lufta në Ukrainë, sulmet hibride ruse, depërtimi kinez në infrastrukturën kritike, terrorizmi me intensitet të ulët dhe sulmet kibernetike po konsolidohen, duke krijuar kërkesa të reja dhe të ndryshme për sigurinë.
Në këtë kontekst, Komisioni Evropian ka vendosur se mjetet ekzistuese nuk janë më të mjaftueshme. Ai dëshiron të krijojë mekanizmin e tij për analizën e inteligjencës. Brukseli dhe mediat evropiane tashmë e quajnë këtë një “CIA evropiane”, edhe pse në letër, të paktën në fillim, shkalla e saj do të jetë shumë më e vogël.
Kjo iniciativë ka një emër dhe një adresë: Ursula von der Leyen, Presidentja e Komisionit Evropian. Një njësi e re inteligjence do të vendoset në thelbin e organit ekzekutiv të BE-së dhe do të mbështetet nga shërbimet kombëtare të shteteve anëtare.
Pyetja kryesore është e thjeshtë, por goditëse: A do të bëhet Evropa vërtet një lojtar i aftë dhe i informuar, apo ky hap do të hapë një tjetër front konflikti midis shteteve anëtare dhe Brukselit?
Nga Club de Berne në IntCen – sistemi aktual
Për të kuptuar debatin rreth një “CIA-je evropiane”, duhet të shohim çfarë ekziston tashmë. Bashkëpunimi midis shërbimeve të inteligjencës evropiane nuk është i ri. I ashtuquajturi “Club de Berne” funksionon që nga viti 1971. Ky është një forum joformal ku marrin pjesë krerët e shërbimeve të inteligjencës të shteteve të BE-së, së bashku me Norvegjinë dhe Zvicrën. Tema kryesore është shkëmbimi i informacionit të ndjeshëm, kryesisht mbi terrorizmin dhe përpjekjet për përmbysje me dhunë. Ky forum vepron pa një bazë institucionale, pa një seli zyrtare dhe pa kontroll publik.
Pas sulmeve të 11 shtatorit, mekanizmi u forcua. U krijua “Grupi Kundër Terrorizmit” (CTG), një rrjet më i specializuar për t’u përballur me kërcënimin xhihadist. Ky grup u lidh me strukturat e BE-së, por nuk u integrua zyrtarisht në to.
Në të njëjtën kohë, u ngrit një qendër zyrtare në Bruksel, Qendra e Inteligjencës dhe Situatave e BE-së, e njohur si IntCen. Kjo njësi kryen analizën politike dhe të shtetit për BE-në dhe është integruar administrativisht në Shërbimin Evropian të Veprimit të Jashtëm (EEAS). IntCen ka rreth 70-100 punonjës, analizon materiale nga shtetet anëtare dhe prodhon raporte për Këshillin, Këshillin Evropian dhe Përfaqësuesin e Lartë.
Për më tepër, që nga viti 2007 ka funksionuar i ashtuquajturi “Kapacitet i Vetëm i Analizës së Inteligjencës” (SIAC). Ky kapacitet përbën një kombinim të IntCen me krahun e inteligjencës ushtarake të Shtabit Ushtarak të BE-së (EUMS Intelligence). SIAC merret me përpunimin e të dhënave politike dhe ushtarake.
Pra, Evropa aktualisht ka tre drejtime kryesore veprimi:
- Rrjeti informal (Club de Berne, CTG).
- Qendra analitike institucionale (IntCen).
- Analiza e unifikuar politiko-ushtarake (SIAC).
Çfarë mungon?
Në vlerësimin e Von der Leyen, mungon një element thelbësor: një mekanizëm që të jetë politikisht i varur nga Komisioni, dhe jo nga EEAS, ku shtetet anëtare dhe Përfaqësuesi i Lartë kanë fjalën kryesore.
Çfarë propozon Komisioni?
Propozimi, i zbuluar nga “Financial Times” dhe konfirmuar nga zyrtarët e BE-së, parashikon krijimin e një njësie të re inteligjence brenda Sekretariatit të Përgjithshëm të Komisionit. Njësia do të përbëhet nga zyrtarë të dërguar nga shërbimet kombëtare të inteligjencës. Ajo do të mbledhë dhe sintetizojë informacionin që qarkullon tashmë në rrjetin evropian, do të prodhojë analiza dhe vlerësime rreziku për Presidentin e Komisionit, Kolegjin e Komisionerëve dhe drejtoritë kryesore. Ajo do të funksionojë si një qendër brenda iniciativës më të gjerë “Mburoja e Demokracisë Evropiane” dhe Qendrës së Rezistencës së Demokracisë, e cila synon të adresojë kërcënimet hibride dhe ndërhyrjet e huaja.
Nuk bëhet fjalë për një shërbim me mijëra agjentë, mbikëqyrje apo rrjete operative sekrete. Modeli synon të jetë më shumë një “tru” sesa një “dorë”. Bëhet fjalë për një njësi të vogël – fillimisht disa dhjetëra drejtues – që do të analizojë një sasi të madhe të dhënash dhe do të përpiqet t’i shndërrojë ato në fuqi politike.
Pse tani?
Arsyetimi zyrtar është përshkallëzimi i kërcënimeve hibride: fushatat ruse të dezinformimit, operacionet e ndikimit kinez, sulmet ndaj infrastrukturës dhe sulmet kibernetike.
Arsyet jozijarore janë më shumë politike: Von der Leyen dëshiron një mjet që do t’i japë Komisionit fuqi të vërtetë në fushën e sigurisë, një fushë tradicionalisht e dominuar nga shtetet anëtare dhe Përfaqësuesi i Lartë.
Si do të funksionojë – dhe çfarë shton
Në praktikë, njësia e re do të mbështetet në tre elemente:
- IntCen dhe SIAC: Ato do të vazhdojnë të operojnë në kuadër të EEAS-it, duke prodhuar analiza strategjike mbi politikën e jashtme dhe sigurinë.
- Shërbimet kombëtare: Ato do të mbeten të vetmet me përgjegjësi operacionale në terren.
- Bërthama e re e Komisionit: Ajo do të nxjerrë informacion nga dy të lartpërmendurat dhe do ta përkthejë atë në prioritete politike, legjislacion dhe veprime konkrete.
Teorikisht, njësia do të përqendrohet në:
- Kërcënimet hibride.
- Ndërhyrjet e huaja në zgjedhje dhe institucione.
- Krizat e infrastrukturës.
- Koordinimin e përgjigjeve midis Komisionit, Këshillit dhe Shteteve Anëtare.
Mbështetësit e idesë theksojnë se Komisioni tashmë disponon një sasi të madhe të dhënash nga rregullatorët, shërbimet financiare, tregjet e energjisë dhe platformat dixhitale. Shfrytëzimi i këtyre të dhënave me një “logjikë informacioni” të vërtetë mund të forcojë kapacitetin e paralajmërimit të hershëm dhe të inkurajojë strukturat e sigurisë në të gjithë Unionin.
Kur shërbimet sekrete nuk duan lojtarë të tjerë
Siç pritej, nuk mungojnë reagimet. Mediat gjermane kanë raportuar pakënaqësi në kryeqytetet evropiane, të cilat e shohin strukturën e re si konkurruese me SIAC dhe IntCen, dy struktura që janë forcuar institucionalisht vitet e fundit.
Argumentet kryesore të kritikëve përfshijnë:
- Strukturë e dyfishtë: Pse të krijohet një qendër e re kur IntCen ekziston tashmë?
- Përgjegjësitë: Traktati i Lisbonës është i qartë: “Siguria kombëtare mbetet përgjegjësi ekskluzive e secilit shtet anëtar.”
- Besimi: Sa të gatshme do të jenë agjencitë të dërgojnë informacion kritik dhe të ndjeshëm në një strukturë që nuk e kontrollojnë plotësisht?
- Kontrolli politik: Një njësi brenda Komisionit i jep pushtet të madh organit ekzekutiv të BE-së, gjë që tashmë po shkakton tensione në politikat e tjera (ekonomike, fiskale, të imigracionit).
Konflikti, përtej fjalëve, është edhe personal: Von der Leyen nga njëra anë, dhe Josep Borrell, si Përfaqësues i Lartë dhe drejtues i EEAS-it, nga ana tjetër. Në thelb, bëhet fjalë për një luftë se kush do të mbajë çelësin e politikës së jashtme dhe të sigurisë evropiane. Disa analistë shohin këtu një përsëritje të dilemës së vjetër evropiane ku përballet logjika ndërqeveritare (shtetet anëtare) me logjikën mbikombëtare (Komisioni).
SHBA-të, Rusia, Kina
Debati rreth një “CIA-je evropiane” nuk mund të ndahet nga ndryshimet dhe sfidat e mëdha gjeopolitike. Shërbimet evropiane janë hapur të shqetësuara për të ardhmen e bashkëpunimit me SHBA-në. Një analizë në “Le Monde” përmendi në prill frikën evropiane nga një periudhë paqëndrueshmërie në politikën amerikane, me luhatje të mundshme në shkëmbimin e informacionit, në varësi të personit që drejton Shtëpinë e Bardhë.
Në të njëjtën kohë, Rusia ka hyrë në një gjendje të përhershme lufte hibride: operacione dezinformimi, faqe interneti të rreme që imitojnë mediat perëndimore, sulme ndaj infrastrukturës dhe ndërhyrje në proceset zgjedhore të vendeve.
Kina po investon në rrjete ndikimi, grupe mendimi, media sociale dhe kompani me rëndësi strategjike. Nuk bëhet fjalë vetëm për spiunazh ushtarak, por për një përpjekje sistematike për të formësuar hapësirën publike evropiane.
Në këtë kontekst, ideja që Evropa duhet të fitojë kapacitetin e saj analitik autonom duket më pak si një luks politik dhe më shumë si një domosdoshmëri për mbijetesë. Pyetja nuk është nëse Evropa duhet të bashkëpunojë me SHBA-në apo NATO-n – kjo do të vazhdojë gjithsesi. Pyetja është nëse ajo mund të qëndrojë në këmbë pa qenë thjesht një “kliente” e palëve të treta.
Sa i madh është ky hap?
Për momentin, IntCen ka disa dhjetëra analistë, me një staf total prej rreth 70-100 punonjësish. Bërthama e re e Komisionit fillon edhe më e vogël – informacioni flet për “disa dhjetëra ekspertë” në fazën e parë. Pra, nuk bëhet fjalë për një “CIA prej 20 000 punonjësish”, por për një sinjal politik. Është një hap i parë që dërgon një mesazh: Komisioni nuk dëshiron të jetë vetëm një organ rregullator. Ai dëshiron të jetë një qendër pushteti.
Në nivel institucional, çështja është delikate. Traktati i BE-së është i qartë: siguria kombëtare u takon shteteve. Komisioni po përpiqet të lëvizë në zonën gri midis sigurisë dhe qëndrueshmërisë politike, duke pohuar se nuk po krijon një shërbim inteligjence, por një qendër analitike për mbrojtjen e institucioneve dhe politikave të Unionit. Kjo mund të zvogëlojë pengesat ligjore, por nuk e zgjidh problemin politik.
Kush fiton, kush humbet dhe çfarë është në lojë?
Nëse plani vazhdon, vetë Komisioni do të jetë i pari që do të përfitojë. Ai do të jetë në gjendje të formësojë axhendën për sanksionet, sigurinë energjetike, politikën dixhitale dhe mbrojtjen e institucioneve demokratike në mënyrë më agresive.
Do të përfitojnë edhe ato shtete anëtare që ndihen të kërcënuara, por nuk kanë mekanizma të fortë kombëtarë: vendet e Evropës Lindore dhe vendet më të vogla në periferi. Me një strukturë evropiane, ato mund të fitojnë një peshë që nuk do ta kishin vetë.
Dhe cilët janë humbësit? Shërbimet që kanë frikë të humbasin monopolin e tyre mbi informacionin, qeveritë që nuk duan një strukturë tjetër në Bruksel që kërkon qasje në të dhënat e tyre më të ndjeshme, dhe ata që e shohin se çdo krizë bëhet një mundësi për të zgjeruar “bërthamën e fortë” të BE-së në fusha që dikur ishin të paimagjinueshme.
Evropa midis nevojës dhe frikës
Debati rreth një “CIA-je evropiane” është në fakt një diskutim rreth asaj se çfarë lloj Evrope duam. Një Evropë që do të vazhdojë të mbështetet te SHBA-ja dhe NATO-ja për sigurinë, duke ruajtur bërthamën e fortë të shërbimeve të sigurisë në shtetet anëtare, apo një Evropë që do të guxojë të sigurojë mekanizmin e saj të analizës dhe paralajmërimit të hershëm, duke pranuar se kjo do të thotë edhe rritje të rreziqeve?
Realiteti është ndoshta diku në mes. Njësia e re nuk do të bëhet një “CIA evropiane” nesër në mëngjes. Ajo do të jetë e vogël dhe kryesisht e kufizuar nga ekuilibri politik.
Por çdo strukturë e tillë tenton të rritet dhe të fitojë peshë. Nëse historia e BE-së tregon diçka, është se ndryshimet e mëdha nuk ndodhin menjëherë. Ato vijnë në hapa të njëpasnjëshëm. IntCen filloi si një qendër e vogël me burim të hapur. Tani është truri de facto i analizës së Unionit. E njëjta gjë mund të ndodhë edhe me njësinë e re. Sot disa dhjetëra analistë, nesër ndoshta qendra kryesore për mënyrën se si Evropa e percepton botën.
Dhe atëherë pyetja nuk do të jetë më nëse Evropa ka nevojë për qendrën e saj të informacionit, por nëse shtetet anëtare kanë arritur të formësojnë rregullat e lojës. Apo nëse ato thjesht janë zgjuar në një realitet ku siguria e Unionit vendoset nga një zyrë në ndonjë kat të Sekretariatit të Përgjithshëm.
Siguria, në fund të fundit, në shekullin e 21-të nuk matet vetëm në kufij apo në fusha beteje. Ajo matet nga ai që e di i pari. Dhe nga ai që mund ta shndërrojë këtë njohuri në fuqi. Dhe këtu është vendi ku Evropa tani po vendos nëse dëshiron të jetë spektatore apo lojtare.