BE-ja duhet t’i qëndrojë përballë Donald Trump
Më 27 korrik 2025, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian njoftuan një marrëveshje paraprake tregtare dhe investimesh në Turnberry, Skoci. Megjithatë, në fakt, asgjë nuk u finalizua, dhe edhe sikur të ishte formalizuar, ajo nuk do të kishte vlerë reale. Historikisht, presidenti amerikan Donald Trump ka nënshkruar marrëveshje të plota tregtare me Kanada dhe Meksikën gjatë mandatit të tij të parë, vetëm për t’i shfrytëzuar ato me të kthyer në detyrë. Çdo marrëveshje me Trump duhet të konsiderohet, në rastin më të mirë, si një armëpushim i përkohshëm, duke zgjatur vetëm deri në momentin kur ai gjen diçka që e shtyn drejt një ndryshimi politikësh.
Megjithatë, vlen të kujtohen disa detaje të marrëveshjes së Turnberry-t, pasi disa prej tyre ishin mjaft të çuditshme. Duke pasur parasysh se Evropa ka 30% më shumë banorë dhe një ekonomi pak më të vogël (në terma të fuqisë blerëse) se SHBA-ja, teoria standarde e negociatave do të nënkuptonte një marrëveshje simetrike. Në vend të kësaj, ajo ishte tërësisht njëanshme. Përveç vendosjes së tarifave të padrejta nga SHBA-ja mbi importet evropiane, Evropa u zotua të investonte në SHBA dhe të blinte energji amerikane. Por, natyrisht, BE-ja nuk mund të bënte një premtim të tillë. Siç u kam vënë në dukje me shaka negociatorëve të tregtisë së BE-së, Evropa nuk është (ende) një ekonomi e planifikuar në mënyrë qendrore. BE-ja nuk mund t’i detyrojë qytetarët evropianë të bëjnë investime apo blerje të caktuara; shifrat e Turnberry-t u ofruan thjesht për ta qetësuar Trump-in, duke i mundësuar atij të mburrej se kishte përdorur fuqinë e Amerikës për të siguruar një fitore dhe përfituar më shumë nga zinxhirët globalë të furnizimit. Përkrahësit e tij dhe disa analistë mund të pyesin se kujt i intereson shkelja e ligjit ndërkombëtar. Kështu sillen fuqitë e mëdha, siç shihet edhe në rastin e Rusisë dhe luftës së saj kundër një fqinji paqësor.
Siç ishte parashikuar, armëpushimi nuk zgjati. Më pak se një muaj më vonë, Trump u kthye duke kërcënuar Evropën, këtë herë për Ligjin e Tregjeve Digjitale, i cili synon të garantojë konkurrencën e tregut, dhe Ligjin e Shërbimeve Digjitale, që ka për qëllim të zbusë dëmet që platformat digjitale i shkaktojnë Evropës. Ndër të tjera, BE-ja kërkon njëfarë “moderimi përmbajtjeje” për të parandaluar amplifikimin algoritmik të nxitjes së dhunës dhe dezinformimit, siç ndodhi në Mianmar, dhe këmbëngul në taksimin e kompanive të mëdha teknologjike që shmangin detyrimet fiskale. Këto rregullore nuk janë diskriminuese ndaj SHBA-së apo gjigantëve të saj të teknologjisë; ato zbatohen në mënyrë të njëjtë për të gjitha firmat që operojnë në BE. Ato janë rezultat i një procesi të gjatë diskutimi, ku rregullatorët dhe ligjvënësit e BE-së kanë peshuar përfitimet dhe kostot e masave të ndryshme në një botë dhe teknologji në ndryshim të shpejtë.
Ndonëse ka pasur debate brenda BE-së për rregullat, me disa që i konsiderojnë shumë kufizuese, ka edhe të tjerë, përfshirë mua, që shqetësohemi se ato nuk janë mjaftueshëm kufizuese. Gjigantët e teknologjisë ende ushtrojnë shumë fuqi tregu, kryejnë shumë pak moderim përmbajtjeje dhe vazhdojnë të abuzojnë me të drejtat e privatësisë. Kjo situatë ka efekte negative serioze në shoqërinë evropiane, veçanërisht në të rinjtë dhe në politikën demokratike.
Megjithatë, pyetja me të cilën përballet BE-ja tani është më e thellë: a duhet t’ia dorëzojë sovranitetin dhe proceset e saj demokratike një populisti autoritar dhe bullizues, i cili mbështetet nga oligarkët e teknologjisë së Amerikës? Trump ka treguar vazhdimisht se vepron në interes të mbështetësve dhe familjarëve të tij, jo të popullit amerikan dhe aq më pak të Evropës. Dorëzimi tani vetëm sa do të çojë në kërkesa më të mëdha në të ardhmen. Nuk ka kuptim t’i nënshtrohesh një vendi të drejtuar nga një president-mbret, i cili vepron pa respektuar ligjet, i shtyrë nga obsesione personale, ide të gabuara ekonomike dhe ankesa të pajustifikuara.
Vlerat evropiane janë shumë të rëndësishme për t’u shitur. Ndonëse mund të ketë kosto afatshkurtra për t’i qëndruar përballë Trump-it, veçanërisht për kompanitë që varen nga tregu amerikan, duhet të kuptohet se përfitimet nga tregtia zhvillohen në kushte të drejta. Trump po përpiqet të nxjerrë vlerë të shtuar nga zinxhirët globalë të furnizimit, gjë që zvogëlon ndjeshëm përfitimet për Evropën, madje mund të jenë edhe negative. BE-ja ka forcën ekonomike për t’i përballuar tarifat e Trump-it, sidomos tani që po investon në riarmatim për të fituar luftën në Ukrainë. Për më tepër, humbjet nga dorëzimi do të ishin shumë më të mëdha.
Parimet që kanë udhëhequr tregtinë ndërkombëtare që nga Lufta e Dytë Botërore janë thelbësore për të bërë tregtinë përfituese për të gjithë. Pa sundimin e ligjit, tregjet nuk ofrojnë rezultate efikase apo të drejta. Investimet do të dekurajoheshin, rritja do të pësonte goditje dhe demokracia do të dobësohej edhe më tej.
Kur Presidenti Kinez Xi Jinping i qëndroi përballë Trump-it, ky i fundit u tërhoq. Së fundmi, presidenti Brazilian Luiz Inácio Lula da Silva e ka bërë të qartë se disa gjëra nuk mund të komprometohen: sovraniteti, dinjiteti, sundimi i ligjit dhe demokracia e vendit të tij. BE-ja duhet të bëjë të njëjtën gjë.