Vrasja e gjyqtarit Astrit Kalaja, i cili drejtonte një çështje pronësore në Gjykatën e Apelit të Tiranës, ka nxitur diskutime të gjera mbi gjendjen e sistemit të drejtësisë në Shqipëri. Kalaja humbi jetën nga plagët e marra gjatë një sulmi me armë brenda sallës së gjyqit, ndërsa dy persona të tjerë u plagosën. Një 30-vjeçar është arrestuar në lidhje me ngjarjen.
Ky incident ka nxjerrë në pah pakënaqësinë e gjerë publike ndaj gjyqësorit shqiptar. Ish-ambasadori Agim Nesho u shpreh se reformat e mbështetura nga BE dhe SHBA, të cilat synonin forcimin e sundimit të ligjit, janë kthyer në instrumente politike, duke dëmtuar institucionet demokratike dhe duke përqendruar pushtetin tek ekzekutivi. Ai theksoi se besimi publik në sistemin e drejtësisë është rënduar ndjeshëm, duke krijuar një situatë ku disa shtresa të shoqërisë ndihen të shtyrë të marrin drejtësinë në duart e tyre.
Kreu i Partisë Demokratike, Sali Berisha, e cilësoi vrasjen e gjyqtarit si “një akt të neveritshëm dhe një zile alarmi që nuk duhet injoruar”. Ai përmendi mbështetjen e dukshme për të pandehurin, duke treguar një protestë kundër një sistemi gjyqësor jofunksional, të korruptuar dhe të politizuar. Berisha gjithashtu theksoi se reformat kanë lënë vendin pa Gjykatë Kushtetuese dhe Gjykatë të Lartë për vite me radhë, duke rezultuar në një grumbullim prej rreth 200 mijë çështjesh të pashqyrtuara. Sipas tij, procesi i vetingut u shndërrua në një “gjueti shtrigash” kundër magjistratëve të pavarur, duke rezultuar në “armatosjen e gjyqësorit kundër opozitës”.
Një raport i vitit 2020 mbi ndihmën e SHBA-së për Shqipërinë konfirmoi përpjekjet për rivendosjen e integritetit të sistemit të drejtësisë. Raporti përmendi asistencën e USAID-it për Gjykatën e Lartë në menaxhimin e çështjeve të prapambetura. Gjithashtu, rezultoi se 125 nga 286 gjyqtarë dhe prokurorë u shkarkuan ose dhanë dorëheqjen pas procedurave të vetingut.
Avokati Besnik Muçi, ish-prokuror dhe gjyqtar në Gjykatën Kushtetuese, deklaroi se sistemi i drejtësisë në Shqipëri ka dështuar në pothuajse të gjitha parametrat, duke përmendur rreth 150 mijë çështje të prapambetura. Mbyllja e disa gjykatave të apelit dhe të rretheve ka kufizuar aksesin e qytetarëve në drejtësi. Ai gjithashtu vuri në dukje se shumica e godinave të gjykatave nuk plotësojnë standardet e sigurisë.
Pas vrasjes së gjyqtarit Kalaja, Shoqata e Avokatëve të Korçës dhe Shoqata Kombëtare e Avokatëve të Shqipërisë bojkotuan seancat gjyqësore. Drejtori i Shoqatës së Avokatëve të Korçës, Nevzat Tarelli, nënvizoi nevojën për rritjen e sigurisë dhe besimit tek personeli gjyqësor, duke shtuar se mungesa e drejtësisë në kohë mohon besimin.
Engjëll Agaçi, sekretari i përgjithshëm i Këshillit të Ministrave, nuk iu përgjigj pyetjeve të Fox News. Një zëdhënës i Departamentit të Shtetit nuk komentoi suksesin e reformave gjyqësore të mbështetura nga SHBA-të ose çështjet e ngritura nga vrasja e gjyqtarit Kalaja, duke dënuar vetëm përdorimin e dhunës kundër gjyqtarëve dhe prokurorëve.