Shqipëria: Potencial për qendra të dhënash dhe investime
Zhvillimi i teknologjisë dhe shërbimet cloud kanë vendosur qendrat e të dhënave në fokusin e infrastrukturës dixhitale europiane. Shqipëria, falë pozicionit gjeografik, burimeve të qëndrueshme energjetike dhe fuqisë punëtore me profil teknologjik, shihet si një destinacion potencial për zhvillimin e këtij sektori strategjik.
Aktualisht, veprimtaria e kompanive data center në Shqipëri përqendrohet në ruajtjen e të dhënave financiare sensitive. Kompanitë kryesore operojnë si operatorë të certifikuar për pagesa elektronike ose ofrues të zgjidhjeve të ruajtjes së të dhënave.
Zonja Eneida Thomaj, CEO e PayLink, thekson se Shqipëria ka potenciale për zhvillimin e qendrave rajonale të ruajtjes së të dhënave, duke përmendur infrastrukturën telekomunikuese solide, kabllot nënujore që lidhin vendin me Italinë dhe Greqinë, si dhe kapacitetet e energjisë. Investimet në Portin e Durrësit dhe Aeroportin e Tiranës përmirësojnë logjistikën, duke e bërë Shqipërinë një vend potencial për kompanitë ndërkombëtare.
Zoti Gentian Likaj, administrator i Communication Progress, veçon nevojën e tregut amerikan për diversifikim gjeografik në Europë, duke shfrytëzuar kërkesën e kompanive si Microsoft apo Amazon për ngritjen e filialeve. Ai sugjeron partneritete me “hyperscale provider” dhe një strategji kombëtare të koordinuar publiko-private.
Për të tërhequr investime të konsiderueshme, ekspertët theksojnë nevojën për stimuj fiskalë të përshtatshëm dhe një mjedis rregullator të qartë. Këto përfshijnë lehtësi tatimore specifike, rregullore të qarta për transferimin e të dhënave dhe procedura të thjeshtuara licencimi.
Krahas lehtësive fiskale, për t’u bërë një hub data center rajonal, Shqipëria ka nevojë për investime në infrastrukturën fizike (data center me certifikime Tier III ose IV), ndërlidhjen (kabllo nënujore dhe tokësore) dhe forcimin e kapaciteteve njerëzore (trajnimin e inxhinierëve).
Krijimi i “Durana Tech Park” është një hap pozitiv, por kërkohen masa shtesë si lehtësi fiskale dhe strategji kombëtare. Shqipëria ka elementë për t’u bërë një hub rajonal falë pozicionit strategjik, energjisë së lirë dhe të pastër, legjislacionit të harmonizuar me BE-në dhe kostove operative të ulëta. Mungon një strategji kombëtare e koordinuar dhe investime të targetuara.
Në epokën dixhitale, ruajtja dhe përpunimi i të dhënave në data center është domosdoshmëri. Investimet në data center në Europë u trefishuan në vitin 2024, të nxitur nga interesi i kompanive të mëdha si Amazon, Google dhe Microsoft.
Legjislacioni dhe Siguria Kibernetike: Përshtatja e legjislacionit shqiptar me rregulloret e BE-së, duke përfshirë GDPR dhe NIS2, si dhe ligjet për sigurinë kibernetike dhe mbrojtjen e të dhënave personale, krijojnë një kuadër ligjor solid. Avantazhet përfshijnë njohjen ndërkombëtare të sistemit juridik, procedura të qarta licencimi dhe mbrojtje të investimeve të huaja. Megjithatë, autoritetet mbikëqyrëse dhe standardet e detajuara duhen forcuar.
Fuqia Punëtore: Një nga sfidat më të mëdha është mungesa e specialistëve të kualifikuar. Kërkohet krijimi i specializimeve të reja akademike (Cloud Computing, Data Center Management, Cybersecurity) dhe partneritete mes universiteteve dhe industrisë për praktikë dhe trajnime profesionale. Bashkëpunimi universitete-industri dhe certifikimet ndërkombëtare janë thelbësore.
Ruajtja e të Dhënave Sensitive: Të dhënat ruhen në pajisje me kopje rezervë, të koduara dhe të mbrojtura me shtresa sigurie. Ekipe ekspertësh monitorojnë sistemin vazhdimisht, duke përdorur sisteme SIEM për të parandaluar probleme dhe për të respektuar ligjet e privatësisë. Kostot fillestare janë të larta, por me kalimin e kohës sistemi bëhet më efikas dhe ekonomik.
Tregu Europian: Investimet në data center në Europë arritën mbi 69 miliardë dollarë në 2024, duke u trefishuar krahasuar me vitin 2023. Kërkesa nxitët nga shërbimet cloud, AI, big data, IoT dhe nevoja për infrastrukturë të qëndrueshme energjetike. Europa po investon për të reduktuar varësinë nga tregjet aziatike dhe SHBA.
Qytetet Kryesore dhe Ballkani: Investimet më të mëdha janë përqendruar në Londër, Frankfurt, Madrid dhe Dublin. Raporti rekomandon që qytetet e Ballkanit Perëndimor të përqendrohen në zhvillimin e infrastrukturës dhe krijimin e stimujve fiskalë. Shkupi, Beogradi dhe qytete të tjera ballkanike shfaqen si destinacione konkurruese falë kostove të ulëta, ndërsa Tirana mbetet pas.
